GOD JUL!

Saragarden – før og no

I si tid var Sarahuset hovudhuset på Saragarden. Garden hadde løde, fleire uthus og eigen jordkjellar. Det var stor hage med både frukt og bærtre. Eg hugsar at hagen hadde både raude og gule bringebær, og raude og kvite rips. Gode!

Tunet slik det var

Men å behalde ein gard midt i eit veksande bygdesentrum er ikkje enkelt, så jorda er blitt utbygd del for del. Til slutt forsvann også uthus og løde, og eigedommen består no  av huset og eit halvt mål med hage.  I tillegg kjem nokre meter av Vikeelva, som eg ikkje heilt har funne ut kva kan brukast til enno :-)

Sarahuset sett frå Kyrkjegata rundt 1910. Bildet er henta frå Ørsta-album.
Det skal vere yngste dotter til Sara og Mathias, Sara Margrete, som står på brua over Vikeelva i forkant på bildet.

Lys i gamle hus!

Lys også i Sarahuset :-)

Legg til bildetekst

Lekkasje! Men aldri så gale at det ikkje er godt for noko…

Ser ut for at sot og tjøre er det som skal «forfølge» meg gjennom dette projektet! Etter å ha gnukka og gnidd på fleire tømmerveggar for å få bort gamle spor av sot som har rent nedover, er førebels siste kapittel i saka: lekkasje frå skorsteinen, og nye sot-striper frå tak til golv. Til overmål gjennom to etasjar. Så her er det ikkje anna å gjere enn å førebu seg på mange nye timar med skuring og pussing.

Eg bør vel få reparert lekkasjen også…

Akk.

 Lekkasje er ikkje av det gode. Det lek inn langs pipa og nedover i loftstrappa, og endar i sot-dammar i og under trappa.

Men, som kjent, aldri så gale at det ikkje er godt for noko. I samband med lekkasjen blei det ein tur opp på det mørkaste mørkeloftet. Og kva dukka det opp der? Gamle skattar i form av ein barnesko og ein nydelig sydd prøvelapp! Alder og kven som har eigd dette er så langt ukjent, men gøy å finne slike ting!

Ein godt brukt barnesko

Prøvelappen var pensum på tidlegare tiders husmorskule. Studerer du han ser du ulike broderi-teknikkar, faldar, feste av knappar og hemper mm. Nokon har gjort seg flid her!

Sjekk stinga rundt hektene. Dette er for dei tålmodige. Men fint er det!

Tapet-variasjonar

Eg  har hatt ei lita oppdagings-ferd på eitt av soveromma. Det er artig å bla i gamle tapetlag, og få eit innblikk i interiørmotane frå forgangne tider! Det er mykje særdeles mørke fargar i huset, og ikkje minst spesielle fargekombinasjonar, sett med dagens auge.

Det er seks lag med tapet på veggane i dette rommet. Det inste tapeten er heilt lys med mønster danna av raude, vassrette striper. Deretter kjem ein kraftig gulgrøn tapet med mykje mønster.

Tredje tapetlaget er ein fin fugletapet i sartare fargar (favoritten for meg!), før det har vore tapetsert med ein mørk brun tapet i art deco-stil.

Den neste er  gulbeige med sirkelmønster, og ytst ein heilt lys grårosa tapet med border i loddrette striper. Dette skulle utgjere om lag 100 års tapet-historie!

Etter kvart er planen å skrape fram dei tilsvarande malingslaga på listverk og dører. Det skal bli interessant å sjå dei ulike kombinasjonane!

Og etter kvart kjem også det store spørsmålet: Kva slags tapet skal eg velge når rommet skal settast i stand??

Gode råd

Sarahus-bloggen har fått hyggelig omtale på nettsida til Fortidsminneforeningen Sunnmøre. Veldig kjekt!

Fortidsminneforeningen Sunnmøre

For den som måtte gå i tankar om å sette i stand eit eldre hus, er Fortidsminneforeningen slettes ikkje berre ein organisasjon med fokus på stavkyrkjer. Fortidsminneforeningen gir ut ein serie med hefte, Gode råd-serien, som har vore veldig nyttige for meg i arbeidet med Sarahuset. Serien er på 12 hefte, og omhandlar alt frå grunnmur og hage til tapetar og gardiner. Eg har kjøpt alle og har bladd i dei jamt og trutt, hefta gir både oversikt og konkrete råd og tips. Til å bli klokare av, rett og slett!

Svar på ting ein lurer på finn ein også i Riksantikvaren sin serie Informasjonsark. Som dei sjølve seier: «Her finner du informasjon om alt fra svertesopp, linoljemaling og vedlikehold av skiftertak til energisparing i lafta hus». Til god hjelp, berre å gå inn på nettsida og laste ned!

Gjenbruk - inspirerande!

Eit lite sidesteg i høve til Sarahuset, men det er kjekt med ulike former for gjenbruk og restaurering:

 Nybygget til Høgskulen i Bergen er eit bygg eg blir glad av!

Det spesielle her er at dei gamle vognhallane til NSB, som låg på tomta og  er verna, er integrerte i nybygget. Tenkt hadde fleire bygd på denne måten! Eg er glad i minimalisme, og syns at mange offentlege bygg som blir oppførte i dag er flotte. Men det gir verkeleg ein ekstra dimensjon når ein får kontrasten mellom det nye «glatte», og det gamle «solide».

Inspirerande!

Til og med ein del av den gamle skinnegangen og snuplassen for vogner er integrerte i området. Artig!

Ikkje mykje glamour...

Ein treng ein dose galskap for å gi seg ut på eit stort restaureringsprosjekt. Else «Sprossa» Rønnevig kallar det «…positiv galskap. Det er ikke en sykdom, men en ekstra kraftig energi – en energi som kan få det mest håpløse husprosjekt til å virke som den enkleste sak av verden».

I tillegg til å vere passe tussete får eg ekstra påfyll og inspirasjon  - og lærer litt også - av å følge med på restaureringsprogram på tv. Seriar av typen Drømmeprosjekter (The Restoration Man) som no går på Vox, er min type program. Her prøver dei å bevare originale kvalitetar, i staden for å rive ned det meste. Det er utruleg å sjå i kor dårleg stand mange bygningar kan vere, og kor flott resultatet likevel kan bli når menneske som bryr seg tar jobben med å sette husa i stand.

Når det går an å få hus av dei reinaste ruinar, så må det vel bli eit godt hus av Sarahuset til slutt også, tenkjer eg!

Veldig, veldig lei av støv!

Det er lite glamour knytt til istandsetting av gamle hus, det er sikkert. Så å sjå at det kan gå an å få det til, dog etter mykje møye og besvær, er oppmuntrande!

Kvitt er ikkje berre enkelt

Tak skal malast, og då gjeld det å finne rette fargen! Taka i Sarahuset er stort sett lyse frå før, men alderen har gjort fargane noko ubestemmelege. Det er litt variasjon frå rom til rom, frå kvitt/lysegrått til lys beigeaktig og lys oker.

Eg tok utgangspunkt i kvite tak. Og så veit alle som er opptatt av interiør at det finns ganske mange «kvite» fargar…

Den første fargen eg prøvde, zink-kvitt, er skinande kvit, og virka nesten kunstig kvit når eg prøvemala. Heilt feil i forhold til romet. Farge nr to, kitt-kvit, såg flott ut så lenge han var i spannet, men taket vart gulaktig og ikkje slik eg ønska det.

Prøvemaling. Kitt-kvit lengst til venstre, zink-kvitt der lampen heng, elles original farge. Litt dårleg farge-gjengiving på bildet.

Farge nr tre, lysgrå, var eg litt bekymra for skulle virke for mørk. Men den gjorde susen! To tak er no ferdigmala. Taka ser kvite ut, har ein litt elegant touch, og fargen kler huset. Det blir spennande å sjå om det blir like vellykka i resten av huset, lyset i eit rom har som kjent mykje å seie for korleis ein oppfattar fargane. Eg kryssar fingrane!

Ferdigmala tak i lys grått. Linoljemaling er veldig blank i starten, men vert mattare i løpet av få veker.

Og ein ting er sikkert: å male bjelketak tar lenger tid enn ein skulle tru!

Lampen på biletet vart i si tid laga av farmor. Er det dette som vert kalla ein skjørtelampe, mon tru?

Fornying i ein fei

Det er heldigvis ikkje alt arbeid med gamle hus som tar like lang tid. Ein solbleika og matt vegg med linoljemaling kan friskast opp kjapt og greitt. Smør linolje tynt på, tørk av etter ein halvtime, og der er du. Ein grei måte å fornye veggen på!

Eit prøvefelt viser fargen før og etter oljing:

                               

Det fine med linoljemaling er at sjølv om malinga er matt, så vernar malinga veggen likevel. Det er derfor ikkje nødvendig å male om for å ta vare på veggen. Men om ein syns at malinga er blitt for shabby å sjå til, så kan ein altså bruke linolje og spare seg malingsarbeidet.

               

                 

Her har eg brukt rå linolje på veggen og døra inn til gangen. Fargane kjem litt meir fram, og malinga ser friskare ut, men har framleis det gamle preget.

Viktig! Filler som er brukte på linolje er særs brannfarlege, dei kan sjølvtenne! Legg dei i vatn før dei blir kasta.

Krevjande saker

Tømmerveggar er utruleg flotte! Men dei kan også vere utruleg arbeidskrevjande å sette i stand...

Etter å ha brukt timesvis på å få reine to små veggar, kom eg nesten til nei-eg-trur-eg-platar-denne-veggen-likevel-stadiet. Men berre nesten!

Problemet har vore at to veggar har hatt parti med sot-renningar, etter at der i si tid må ha stått vedomn eller gått røykrør gjennom veggen. Sot har rent nedover, og nærast etsa seg inn i malinga. Soten har nok vore prøvd skrubba bort i si tid, men dette stoffet sit godt fast.

Jaja, tenkte eg først, veggane skal malast, så dette går bra. Heilt til eg fikk vite at soten vil kome ut gjennom ny maling, akkurat slik kvistar gjer. Men vanlegvis lar soten seg vaske vekk med vaske-/løysemiddel. Så då var det å prøve seg fram med fettløysande stoff: oppvaskmiddel, salmiakk, baderomsvask, eddik, sprit, husvask… Men ingenting av dette gjorde susen. Så gikk eg på dei tyngre stoffa: sitrusrens, to ulike bil-rensemiddel som skal ta «alt» av asfalt og olje, og til sist aceton. Desse siste middela løyste ein del, men langt frå nok.

Så då var det ein ting å gjere: finne fram sandpapiret. Og etter  mange og lange økter på veggen, fikk eg til slutt pussa bort problemet. Litt avsluttande sparkling og finpuss no, så er to stykk tømmerveggar klare for maling. Puh!

Snart klar for maling

Kjøkken

Kjøkkenet er fremdeles under arbeid, men tek til å materialisere seg!

Det har vore ei utfordring at badet ligg over kjøkkenet, og røra for vatn og avløp må derfor gå gjennom kjøkkenet. Dei gamle røra frå 70-talet har vore veldig synlege i rommet, og svære avløpsrør i plast er ikkje av det mest sjarmerande! Det var derfor nødvendig med nytt røropplegg.

Rørleggarane la seg i selen for å få «dagens krav» og «gammalt og skakt» til å gå i hop. Røra blei samla i eitt hjørne, og behendig plasserte mellom takbjelkar og golvbjelkar. Ei relativt beskjeden innkassing vil no dekke det heile. I same sjakta vil det bli plass til ein del av det elektriske som må gå mellom etasjane, og eg er veldig fornøgd med løysinga.

                

Eitt av dei store dilemma har vore om den gamle kjøkkeninnreiinga skulle behaldast. Eg valde til slutt å bruke overskapa, men har demontert den plassbygde kjøkkenbenken. Nye underskap er komne på plass, og det blir ein arbeidsplass som fungerer godt, men eg kjenner at det ikkje stemmer 100%…

Den gamle benken er imidlertid lagra i kjellaren, så det er slett ikkje umulig at han blir sett opp igjen på eit tidspunkt. Det er ikkje tvil om at den gamle benken kler kjøkkenet best!

Er i tenkeboksen når det gjeld fargane i rommet. Som vanleg tar eg utgangspunkt i det som har vore tidlegare, og  det er nok fargar å velge i:

               

Veggane kjem nok til å bli mala i ein variant av varmgult, eg likar den fargen som er på tømmerveggen allereie. Det er dessutan ein god farge på eit nordvendt rom med lite sollys.

Dei gamle skapdørene har vore grå for lenge sidan, men har i dag ein litt spesiell blåturkis farge. Ein litt «sær» farge, men skapdørene har vore slik i fleire tiår og for meg er det det særeigne som skaper sjarmen, så slik skal dørene få vere :-)

Bad

Badet er ferdig panelt og mala, men framleis manglar innreiing, elektrisk opplegg, lister med meir. Men eg kan altså ikkje vente med å prøve ut korleis det skal bli, så her er ein smakebit:

Vaskestolen er av det opphavelege interiøret

Rommet er panelt med perlestaffpanel, som finns originalt i Sarahuset fleire stader.

Panelet er mala med linoljemaling. Ein malingstype som har dårleg ord på seg, men som eg har blitt godvenner med. Vakre fargar, fri for løysemiddel, enkel å bruke, fint resultat. Men lang tørketid, og ein må også planlegge arbeidet godt fordi malinga må bestillast, så sant ein ikkje er heldig og bur nær ein forhandlar.

Eg har så langt brukt svensk maling, heilt utan løysemiddel og derfor behageleg å bruke. Det er også viktig å male på rett måte, med fleire tynne strøk. Gode instruksjonsfilmar finns på nettet, og det er ikkje vanskelig!

Veggane er mala i ein lys, litt varm gråfarge. Skrapeprøver tilbake til dei eldre malingslaga viser at det har vore brukt mykje grått i huset tidlegare, og eg kjem til å bruke autentiske fargar så langt råd.

NB: I tidlegare tider mala ein med kost, fordi rullen ikkje eksisterte. I dag er det «lov» å bruke rull, men ein må gå over med fordrivar etterpå, så ser veggen ut som han er mala på gamlemåten. Penselstrøka skal vise :-)

Golvet har fått vinylbelegg. Sjølvsagt eit framandelement i eit hus som dette, men kombinasjonen av skeivt hus, lav takhøgd og at badet ligg over kjøkkenet gjorde at det måtte bli eit kompromiss. Belegget byggjer lite i høgda, og viktigast av alt: golvet blir tett!

Meir om linoljemaling på Bygg og bevar:

http://www.byggogbevar.no/pusse-opp-gammelt-hus/maling/stadig-stoerre-interesse-for-linoljemaling.aspx

Original perlestaffpanel i loftsgangen

Ny favorittdings

Har fått meg ny favorittdings! I Sarahuset har plater både på veggar og på golv vore festa med eit utal spikar og stifter. Mange hundretals, rett og slett. Og veldig mange sit så tett i golvet/veggen at det ikkje er råd å kome til med verktøya eg har hatt, for å dra dei ut.

Så kom eg over denne saken, som eg kjøpte under stor tvil. Liten og tynn, ser ut som eit dokke-verktøy. Men for små spikar: fungerer som berre det! Verktøyet er så tynt at det kjem under dei fleste spikarhovud, og alle stiftar eg hadde gitt opp og heller tenkte å slå inn i veggar og golv, har eg no klart å dra ut. Kjekk sak!

Tålmodigheitsprøve!

Skattejakt II

Gode fagfolk er gull verd!

I Sarahuset har dei fleste roma hatt vedomn, og dermed brannmur. Brannmurane er i dag nokså anonyme, med einsfarga, mala overflate. Murane er innramma av ei profilert list i same farge som murflata.

Vi amatørar såg ingen teikn på at brannmurane opphaveleg kunne vere dekorerte. Før ein kyndig malarmeister kika på dei, og raskt konstaterte at i alle fall to av murane har dekor under fleire nyare malingslag :-) Fantastisk!

Prega stripe i muren – ein klar indikasjon på underliggande dekor

I det siste har det vore jobba med å avdekke dekoren. Og etter forsiktig skraping og bruk av malingsfjernar, viser det seg at murane har hatt ei mørk bord litt innanfor ytterkanten, og ornament i hjørna oppe. I tillegg har dei profilerte listene rundt muren hatt fleire fargar.

No skal murane førast tilbake til dei fargane og mønstra dei har hatt tidlegare, og eg gler meg stort til å sjå resultatet!

Detektivarbeidet har vore utført av særs dyktige malarmeister Kjell Arne Årseth, og han skal også rekonstruere dekoren. Årseth si heimeside finn de her:

http://www.malarmeister.com/

Ein del av ornamentet er skrapa fram, i mørk maling på grågrøn botn

Skreddarsaum II

Slik kan panelbordet måtte delast når ein ny, rett vegg skal tilpassast den gamle, som ikkje er så rett… Tålmodigheit må til på slike prosjekt som dette :-)

Progresjon!

Dei to siste vekene har det skjedd mykje i Sarahuset, og no tek det til å bli litt meir synleg at ting går rett veg. Arbeidet med badet har kome godt i gang, og den nye gangen på loftet er snart på plass. God kjensle!

Arbeidet har ikkje vore heilt utan vidarverdigheiter. Blant anna viste det seg at golvet på badet  var så dårleg eit par plassar at det var reell fare for å trakke gjennom. Men no er golvet ordna, og rørleggarane har installert nytt røropplegg frå kjellaren, opp gjennom kjøkkenet og til badet på loftet. Dei to gamle døropningane til badet er tetta igjen, og ny inngang laga i endeveggen mot aust. Nytt golvbelegg er kome på plass og badet er klart for panel og maling.

Bilda av panel, porselen og lampe er henta frå nettet.

Skreddarsaum

I samband med rettinga av golva måtte det lagast ein ny bærebjelke og ein del nye bord til kjellartaket. Vakkert utført av Byggtrad/Kåre Løvoll, som også har retta opp golva, og som tidlegare sette i stand glasaltanen :-)

 Den nye delen av kjellartaket

Frå altanen

Gamle golv - kor skeivt kan det bli??

Stovegolva i Sarahuset har vore eit kapittel for seg. Huset har sige mykje gjennom åra, mest ved pipene midt i huset. Når det blir 10-12 cm fall på dei 3,7 metrane det er frå yttervegg til motståande innervegg så er det veldig greitt når klinkekulene trillar utover, men det blir litt upraktisk å møblere, mildt sagt!

Å jekke opp huset vart grundig vurdert, men i samråd med fagfolk gikk eg bort frå dette. Det ville bli eit vanskeleg prosjekt med risiko for store skader på blant anna taket, og ein ville uansett ikkje klare å rette huset heilt opp.

Dei store skeivheitene er også ein del av huset si historie, og er no sånn sett bevart :-)

Golvborda er tatt av. Vi ser bærebjelkane og taket i etasjen under, og opprettinga er godt i gang.

Løysinga for stovene blei å ta opp golvborda, og bygge opp bærebjelkane slik at underlaget for golva vart i vater. Borda vart så reingjorde, reparerte ved å felle inn nytt treverk der dette var nødvendig,  og golvet lagt på nytt.

Her lærte eg ein ting: det er viktig å legge golvborda nedatt akkurat som dei låg tidlegare. Slitasjen frå små og store føter har nemleg laga "stiar" i treverket, og byter ein om på borda får golvet snublekantar. Greiast å unngå det!

Ferdig lagt golv

-   

      Før golvborda vart lagde vart golva isolerte, eit steg mot eit varmare liv i Sarahuset :-)

Riving pågår :-)

Ting må bli verre før dei kan bli betre, seiest det. Det stemmer i alle fall akkurat no!  Oppussing av bad er på gang, 70-talsbadet held ikkje heilt mål lenger. For å få ein betre inngang til badet skal litt areal frå eit soverom og kott som ligg ved sidan av gjerast om til gang. Veggplater er tatt ned og golvbelegg rive opp. Kjøkkenet er også under arbeid, og ein gammal gul tømmervegg skal få kome ut i dagslys.

I tillegg viste ein brannmur seg å stå berre av gammal vane, så han tålte ikkje arbeidet på veggen. Dermed måtte muren dessverre takast ned. Kaos!

Men no er roma rydda og kosta, no er det berre å bygge opp igjen :-)

Dei sørgelege restane av brannmuren

Golvbelegget på badet er fjerna,  og eit vindu som har vore gøymt bak plater er tatt fram i lyset på nytt

Sommarstemning

Med litt varierande vær ute, er det greitt å kunne ta litt sommar inn.

Møte med Else «Sprossa» Rønnevig :-D

Bilde frå Sprossa.no

Kjekk tur til Bjørke og Bakketunet i dag! Else Rønnevig heldt eit inspirerande foredrag og fortalde om arbeidet ho har gjort gjennom fleire tiår for å sette fokus på verdien av å ta vare på gamle hus. Denne dama har virkelig gått opp løypa for oss andre som er interesserte i å sette i stand slike hus!

Eg tilrår bøkene hennar på det sterkaste, det er masse å hente av konkrete råd og tips for den som vil gi seg ut på eit restaureringsprosjekt.

Ho har fått fleire utmerkingar for arbeidet sitt, og for kort tid sidan fikk ho tildelt Olavsrosa. Vel fortent!

Frå Bakketunet

Det er ein første gong for alt,

og no har eg demontert røykkanalen på ein etasjeomn! Og det var lett! Delane er rett og slett stabla oppå kvarande, ikkje ein skrue. Men sot i MASSEVIS. Sjølve omnen skal også demonterast, håper det er like enkelt…

Omnen skal få flytte ned ein etasje, til stova under. Men først må han settast i stand. Eg satsar på å finne eit kurs der eg lærer det nødvendige slik at eg kan gjere det sjølv. Det skal ikkje vere så vanskeleg, men det gjeld nok å ikkje vere redd for å bli svart på fingrane :-)

Riksantikvaren slår fast at vedfyring er klimavennleg, og gamle etasjeomnar er like reintbrennande som moderne vedomnar når ein fyrer rett. Så eg ser fram til å kunne ta i bruk ein nyrestaurert omn med tid og stunder!

Her er grei info om bruk av gamle omnar til deg som er interessert:

http://www.byggogbevar.no/pusse-opp-gammelt-hus/ovner-og-piper/gamle-ovner-kulturminner-eller-spiker.aspx

Det er vakre detaljar på gamle støypejarnsomnar!

Omnen før demontering

Røykkanal klar for nedpakking

Auga som ser

Jammen har folk ulike syn på gamle hus. Enkelte meiner at Sarahuset ikkje er noko å bruke pengar på og at huset bør jamnast med jorda. Andre syns det er veldig positivt at eg vil sette huset i stand. Der nokre kun ser mangel på isolasjon, sprukne ruter og mott-etne bjelkar, ser andre eit koselig hus, nokså merka av tidens tann, men med potensiale til på nytt å bli ein triveleg stad å bu.

Etter at eg blei eigar av huset gjorde eg ein grundig jobb med å sette meg inn i temaet «gamle hus».  Etter kvart forstod eg at noko av det viktigaste er å akseptere at gamle hus må få lov til å vere gamle. Har ein ønske om å bo i eit nytt hus må ein skaffe seg eit nytt, eit gammalt hus blir aldri nytt. Slår ein seg til ro med dette er det enklare å ha realistiske forventningar til kva ein kan få til med huset, og ein slepp å ergre seg over alt som er nærast umulig å få til.

Det er eit stykke fram til mål for slike prosjekt som dette. I ny og ne kan eg føle at eg druknar i støv, haugar av bygningsdelar og møblar på halv åtte, og rom så iskalde at ein faktisk må ut på trappa for å varme seg. Og tvilen kjem snikande om eg nokon gong EVER kjem til å bli ferdig. Då gjeld det å halde fokus på resultatet! Min måte å gjere dette på er å nytte alle høve til å pynte litt. Mange gonger no har eg ‘dandert’ kaffikroken på altanen, for så å måtte rydde alt bort igjen når handverkarane gjer sitt inntog. Det blir ein del ekstrajobb (og handverkarane undrar seg  :-)), men for meg hjelper det godt for å halde motivasjonen oppe. Det skal bli fint til slutt!

Eg er ganske flink til å sjå for meg det ferdige resultatet. Eg ser nemlig dette:

Slik skal veggen bli!

Når andre ser dette:

Skattejakt med nogo attåt :)

Og eg ser dette:

Utsikt frå badet

Når andre ser dette:

Arbeid, arbeid, arbeid

Godt at vi er forskjellige :-)